Prawo karne i prawo cywilne działają w obrębie tego samego systemu, lecz mają odmienne cele, mechanizmy i związane są z innymi konsekwencjami. Ich zadaniem jest regulacja relacji między jednostkami a państwem oraz między jednostkami wobec siebie nawzajem. Czym różni się prawo karne od cywilnego? Poznaj najważniejsze cechy oraz cele poszczególnych gałęzi prawa.
Prawo karne – główne cechy i cele
Zadaniem prawa karnego jest ochrona społeczeństwa przed przestępstwami i naruszeniami oraz karanie osób, które dokonały czynów zabronionych. Wysokie kary za popełnienie przestępstw mają zniechęcać do szkodliwych działań.
Prawo karne pełni m.in. funkcję ochronną, prewencyjną oraz ma zapewniać sprawiedliwość i dbać o godność zarówno osób pokrzywdzonych, jak i przestępców. Przepisy prawa karnego chronią także życie i zdrowie ludzkie, własność jednostek czy bezpieczeństwo publiczne.
Większość przestępstw ścigana jest z urzędu, co oznacza, że organy ścigania mają obowiązek wszczęcia postępowania, gdy uzyskają informacje o popełnieniu czynu zabronionego. W sprawach karnych oskarżycielem jest zazwyczaj prokurator reprezentujący państwo, a drugą stroną jest osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa. Celem postępowania karnego jest wykazanie winy oskarżonego oraz wymierzenie kary adekwatnej do popełnionego czynu.
Efektem postępowania karnego może być kara pozbawienia lub ograniczenia wolności, grzywna lub inne sankcje określone w kodeksie karnym.
Odpowiednio skonstruowane prawo karne i jego skuteczne egzekwowanie odgrywa istotną rolę w utrzymaniu porządku oraz zaufania społeczeństwa do instytucji państwa.
Prawo cywilne – główne cechy i cele
Celem prawa cywilnego jest regulowanie relacji między jednostkami, np. osobami fizycznymi, prawnymi czy organizacjami nieposiadającymi osobowości prawnej, jak spółki cywilne. Przepisy prawa cywilnego mają służyć rozstrzyganiu sporów cywilnych i dochodzeniu roszczeń czy odszkodowań. Prawo to dąży do przywrócenia stanu sprzed naruszenia praw jednej ze stron.
Prawo cywilne chroni prawa osobiste jednostki, jak dobra osobiste, nazwisko czy wizerunek, jak również prawa majątkowe, które dotyczą m.in. własności dóbr, zobowiązań czy spadków.
W postępowaniu cywilnym bierze udział osoba dochodząca roszczenia – czyli powód – oraz jednostka, przeciwko której roszczenie jest kierowane – tzw. pozwany. Spory wynikające ze stosunków cywilnoprawnych rozstrzygane są przez sąd cywilny, który pełni rolę mediatora.
Skutkiem postępowania cywilnego może być orzeczenie sądu nakazujące jednej ze stron spełnienie określonego świadczenia, np. zapłatę odszkodowania lub naprawienie wyrządzonej szkody.
Prawo cywilne określa najważniejsze aspekty codziennego życia jednostek i interakcji między nimi – od dokonywania zakupów, poprzez zawieranie umów, aż po dziedziczenie majątku. Jego istnienie zapewnia harmonijne współdziałanie m.in. osób cywilnych i prawnych w społeczeństwie oraz równowagę między ich prawami i obowiązkami.
Różnice między prawem karnym a prawem cywilnym
Chociaż prawo cywilne i prawo karne mają na celu zapewnienie sprawiedliwości i porządku, różnią się pod wieloma względami. Najważniejsze różnice to:
- Charakter interwencji
Prawo karne dotyczy wykroczeń czy czynów zabronionych. Sąd ingeruje w jednostki w przypadku popełnienia przestępstwa, nakładając na osoby odpowiednie kary. Natomiast prawo cywilne reguluje stosunki prawne między osobami prawnymi i cywilnymi. Sąd pełni rolę mediatora między stronami konfliktu.
- Cele prawa
Zadaniem prawa karnego jest odstraszanie od popełniania kar, ochrona osób i mienia oraz karanie przestępców, np. poprzez pozbawienie wolności. Głównym celem prawa cywilnego jest rozstrzyganie sporów między jednostkami oraz naprawa szkód poniesionych przez osobę poszkodowaną (np. przez wypłatę odszkodowania).
- Charakter norm
Przepisów prawa karnego nie można zmieniać i wyłączać, w przeciwieństwie do prawa cywilnego, które można dopasować czy modyfikować np. w umowach cywilnoprawnych.
- Podmioty sporu
W sprawach karnych bierze udział sprawca przestępstwa oraz społeczeństwo jako całość. Spory cywilne dotyczyć mogą np. osób fizycznych bądź osoby fizycznej i osoby prawnej.
- Sankcje
W prawie karnym sankcje są o wiele bardziej surowe, mogą obejmować karę grzywny, ograniczenie lub całkowite pozbawienie wolności. Przepisy prawa cywilnego nakładają na jedną ze stron obowiązek naprawienia szkody, wypłatę odszkodowania lub inną formę zadośćuczynienia szkód materialnych lub niematerialnych.
Podsumowanie
Prawo karne i cywilne ma na celu zachowanie porządku w społeczeństwie, jednak obie gałęzie prawa skupiają się na różnych aspektach relacji społecznych. Prawo karne dotyczy działań szkodliwych dla społeczeństwa jako całości, natomiast prawo cywilne koncentruje się na indywidualnych prawach i obowiązkach jednostek względem siebie nawzajem. Obydwie te dziedziny są niezbędne dla funkcjonowania sprawiedliwego i skutecznego systemu prawnego.